Επιστολή του Μεγάλου Βασιλείου σε γυναίκα που έχασε το γιό της
1. Εσκόπευα να σιωπήσω απέναντι της κοσμιότητός σου σκεπτόμενος ότι, όπως εις οφθαλμόν, ο οποίος πάσχει από φλεγμονήν, και το απαλώτερον επίθεμα προκαλεί ερεθισμόν, ούτω και εις την ψυχήν, η οποία έχει κτυπηθή από βαρείαν θλίψιν, ο λόγος, όσην παρηγορίαν και αν της φέρη, φαίνεται κάπως να την ενοχλή, όταν προσφέρεται την ώραν της αγωνίας. Επειδή όμως εσκέφθην ότι πρόκειται περί Χριστιανής εκπαιδευμένης εις τα θεία από πολύν καιρόν και πεπειραμένης εις τα ανθρώπινα, δεν ενόμισα ότι θα ήτο ορθόν να παραλείψω το καθήκον μου.
Γνωρίζω ποια είναι τα σπλάγχνα των μητέρων και, όταν ιδίως ενθυμηθώ τους ιδικούς σου καλούς και ήμερους τρόπους προς όλους, λογαριάζω πόσον μεγάλος πρέπει να είναι ο πόνος διά την παρούσαν συμφοράν. Έχασες υιόν, τον οποίον εμακάριζαν όλαι αι μητέρες, όσον εζούσε, και ηύχοντο τέτοιοι να είναι και οι ιδικοί των, όταν δε απέθανεν, έκλαυσαν σαν να είχε θάψει κάθε μία τον ιδικόν της. Ο θάνατος εκείνου υπήρξε πλήγμα εις δύο πατρίδας, την ιδικήν μας και την των Κιλίκων. Μ' εκείνον μαζί έπεσε το μέγα και ένδοξον γένος, κατέρρευσε σαν να μετεκινήθη η βάσις του. Ω συναπάντημα πονηρού δαίμονος, πόσον τρομερόν κακόν κατώρθωσες να προκαλέσης! Ω γη, που ηναγκάσθης να υποφέρης ένα πάθος σαν αυτό! Και ο ήλιος ασφαλώς θα έφριττεν, αν είχεν αίσθησιν, εμπρός εις εκείνο το σκυθρωπόν θέαμα. Και τι ημπορεί να είπη κανείς που να εκφράζη όσα η απελπισία της ψυχής του υποβάλλει να είπη;

2. Αλλά, όπως εδιδάχθημεν από το Ευαγγέλιον, τα όσα μας συμβαίνουν δεν είναι άνευ της καθοδηγήσεως της προνοίας, διότι ούτε σπουργίτης δεν πίπτει χωρίς το θέλημα του πατρός ημών. Ώστε ό,τι έγινεν έγινε με το θέλημα του κτίστου ημών. Εις το βούλημα δε του Θεού ποιος ημπορεί ν' αντισταθή; Ας δεχθώμεν λοιπόν το συμβάν διότι με την δυσανασχέτησιν ούτε το γενόμενον διορθώνομεν και επί πλέον καταστρέφομεν τους εαυτούς μας. Ας μη κατηγορήσωμεν την δικαίαν κρίσιν του Θεού, διότι είμεθα πολύ αμαθείς, διά να ελέγχωμεν τας ανεκφράστους κρίσεις αυτού. Τώρα ο Κύριος δοκιμάζει την προς αυτόν αγάπην σου. Τώρα έχεις την ευκαιρίαν να λάβης διά της υπομονής την μερίδα των μαρτύρων. Η μητέρα των Μακκαβαίων είδε τον θάνατον επτά παιδιών και δεν εστέναξεν, ούτε έχυσεν αγενές δάκρυον, αλλά λόγω των ευχαριστιών της προς τον Θεόν, την ώραν που τους έβλεπε ν' απαλλάσσωνται από τα δεσμά της σαρκός με πυρ και σίδηρον και σκληρά βασανιστήρια, εκρίθη από μεν τον Θεόν ευδόκιμος από δε τους ανθρώπους αοίδιμος. Μεγάλη η συμφορά, το ομολογώ και εγώ• αλλά μεγάλοι και οι μισθοί που απόκεινται από τον Κύριον εις τους υπομένοντας.
Όταν έγινες μητέρα και είδες το παιδί σου και ηυχαρίστησες τον Θεόν, εγνώριζες πάντως ότι είσαι θνητή και εγέννησες θνητόν. Τι το παράδοξον λοιπόν, που ο θνητός απέθανεν; Αλλά μας λυπεί ότι τούτο συνέβη προώρως.
Είναι άγνωστον, εάν τούτο δεν είναι εύκαιρον, διότι ημείς δεν γνωρίζομεν να εκλέγωμεν τα συμφέροντα εις τας ψυχάς και να ορίζωμεν προθεσμίας εις την ανθρώπινην ζωήν. Στρέψε τα μάτια σου γύρω εις όλον τον κόσμον όπου κατοικείς, και θα κατανόησης ότι όλα τα βλεπόμενα είναι θνητά και ότι υπόκεινται όλα εις την φθοράν. Κύτταξε επάνω εις τον ουρανόν κάποτε θα διαλυθή και αυτός. Προς τον ήλιον ούτε αυτός θα παραμείνη. Οι αστέρες όλοι, τα ζώα της ξηράς και των υδάτων, αι ωραιότητες της γης, η ιδία η γη, όλα είναι φθαρτά, όλα δεν θα υπάρχουν ολίγον αργότερα.
Ας είναι λοιπόν η περί τούτων σκέψις παρηγοριά διά το συμβάν. Μη μετράς το πάθος καθ' εαυτό, διότι τότε θα σου φανή αφόρητον αλλά, αν το συγκρίνης με όλα τα ανθρώπινα, τότε θα εύρης δι' αυτό παρηγορίαν. Επάνω δε από όλα έχω να είπω εκείνο το σπουδαίον, λυπήσου τον σύζυγον να γίνετε παραμυθία ο ένας εις τον άλλον μη τού κάμης σκληροτέραν την συμφοράν με το να διαλύης τον εαυτόν σου εις το πένθος. Γενικώς δεν νομίζω ότι υπάρχει λόγος που είναι αρκετός διά να δώση παρηγορίαν, αλλά πιστεύω ότι διά την παρούσαν λύπην απαιτείται προσευχή.
Εύχομαι λοιπόν ο ίδιος ο Κύριος εγγίζων την καρδίαν σου κατά την ανέκφραστον δύναμίν τον να ανάψη το φως εις την ψυχήν σου διά των αγαθών λογισμών, ώστε να έχης από μέσα σου τας πηγάς της παραμυθίας.

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΑΙΓΙΝΗΣ ΠΡΟΣ ΕΥΣΕΒΙΑΝ ΜΟΝΑΧΗΝ
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ το άγιον το φωτίζον και αγιάζον τους επικαλούμενους το όνομα αυτού φωτίζοι και αγιάζοι σε πάσας τας ημέρας της ζωής σου, και ενισχύοι σου το τε σώμα και την ψυχήν προς εργασίαν των εντολών του Κυρίου. Αγωνίζου τον αγώνα τον καλόν, εργάζου ενώπιον του Θεού το αγαθόν και ευάρεστον και τέλειον, όπως ευάρεστος αύτω γενομένη αγαπηθής υπ' αυτού και αξιωθής της τιμής των φρονίμων παρθένων. Την κλήσιν σου βεβαίωσον, την όμολογίαν σου φύλαξον, την πίστιν σου πληροφόρησον, την ελπίδα σου ασφάλισον, την αγάπην σου μαρτύρησον, την πολιτείαν σου άμεμπτον τήρησον, ίνα αρέσης τω Κυρίω.
Αύτη η φροντίς πρέπει να είναι η αδιάλειπτος μελέτη της παρθένου, ταύτην συνιστά ο απόστολος Παύλος τη παρθένω. Η παρθένος η τον Χριστόν αγαπήσασα και αυτόν ως νυμφίον επιποθήσασα και αυτώ αφιερωθείσα και αυτώ ζώσα, ουκέτι εαυτή ζη, ζη δε εν αυτή Χριστός και αυτώ διαλέγεται και προς αυτόν ατενίζει, προς αυτόν την ψυχήν αίρει και προς αυτόν καρδίαν και διάνοιαν ανυψοί, αυτού το γλυκύτατον όνομα προφέρουσι τα αγνά αυτής χείλη εν παντί καιρω, από δε του στήθους αυτής θερμοί αναπέμπονται στεναγμοί ως αδιάλειπτοι ύμνοι προς το ύψος της θείας αγάπης αναπεμπόμενοι, αυτού το θείον όνομα αδιάλειπτος εγένετο μελέτη της τρωθείσης εκ της θείας αγάπης καρδίας της, πας παλμός της καρδίας της μίαν αναμέλπει εύχήν, η αναπνοή αυτής συνοδεύεται αεί με μίαν επίκλησιν του θείου ονόματος, εν αυτώ ζη, εν τη αγάπη αυτού κινείται και εν αυτή διαμένει.
Ο εν αυτή άνθρωπος τέθνηκεν ουδέν των ανθρωπίνων παθών κατακυριεύει εν αυτή, η πηγή της ζωής ζωογονεί την ψυχήν αυτής, ουδέν δε των του κόσμου λαμπρών ισχύει να ελκύση την καρδίαν αυτής, ουδέν των του βίου τερπνών ισχύει να καταβιβάση την καρδίαν αυτής εις χαμαιζηλίαν, ουδέν των γήινων αγαθών κατορθοί να καταγάγη εις γην τον εν ουρανοίς περιπολεύον πνεύμα αυτής• η λάμψις των εγκόσμιων απέβαλε το εαυτής θάμβος• οι εκ του ανεσπέρου φωτός αυγασθέντες οφθαλμοί της ψυχής αυτής ενισχυθέντες απ' αυτού δεν εκθαμβούνται εκ της ψευδούς λάμψεως των γηίνων η δύναμις αυτών εν αύτη ητόνησεν η καρδία αυτής εγένετο απόρθητον φρούριον ουδεμία επιδρομή ισχύει να εκπορθήση αυτήν, διότι εν αύτη ως εν παστάδι νυμφική ενοικεί ο Νυμφίος Χριστός, ο βασιλεύς ο ισχυρός, ο βασιλεύς της δόξης.
Η ουρανία χαρά πληροί την καρδίαν αυτής• η αγάπη πλημμυρεί αυτήν, η δε ειρήνη βασιλεύει εν αυτή. Πάσαι αι αρεταί ως ακτίνες ηλιακαί από της καρδίας αυτής ανατέλλουσαι, απαστράπτουσιν επί του προσώπου αυτής και φαδρύνουσιν αυτό, ζωγραφούσι δ' επ' αυτού την ιεράν εικόνα της σεμνότητος, ην περιστέφουσι με τα άνθη των χαρίτων εκάστη των ανατελλουσών αρετών έστι τελεία εν τη εκδηλώσει αυτής, λάμπει δε ως αδάμας περιδεραίου βασιλίσσης και κατακοσμεί ως νύμφην. Η διάνοια αυτής καθαρά ως αιθήρ φωτεινότατου ουρανού αυγάζεται υπό του θείου τρισηλίου φωτός και αγιάζεται υπό της πηγής του αγιασμού.
Το Πνεύμα το Άγιον επιφοιτήσαν εδαψίλευσεν αύτη τα χαρίσματα τα εαυτού του, έδωκεν αυτή πνεύμα σοφίας, πνεύμα συνέσεως, πνεύμα βουλής και ισχύος, πνεύμα γνώσεως και αληθείας, πνεύμα φόβου Θεού. Οι λόγοι αυτής εισί λόγοι χάριτος, από δε των χειλέων αυτής μέλιτος γλυκυτέρα ρέει αυδή. Οι φθόγγοι της φωνής αυτής ως πλήκτρον μουσικού οργάνου πλήττουσι τας χορδάς των ευσεβών καρδιών των ενωτιζομένων αυτών και συγκινούσιν αυτάς και λαλούσιν εν αυταίς. Τα διανοήματα εισίν υψηλά, λαλεί δε ως διδακτή Θεού• οι λόγοι αυτής ως ύδωρ πηγής καθαράς εκ της αγνής αυτής καρδίας αναβλύζον ζωηρόν και αλλόμενον, ζωογονούσι τας ψυχάς των αντλούντων εξ αυτής.
Ο βίος της αφιερωμένης τω Κυρίω παρθένου διαρρέει ως ρυάκιον ησύχως δι' ευανθούς λειμώνος, όπερ ουδεμία ανέμου πνοή διαταράσσει ουδέ διαρριπίζει την επιφάνειαν αυτού, και όπερ αθορύβως διολισθαίνει και προχωρεί αταράχως προς το τέρμα αυτού, καταρδεύον διά των ευεργετικών αυτού ναμάτων τα παρόχθια φυτά και ζωογονούν αυτά.
Η παρθένος, η καρδία και διάνοια, τον Ιησούν αγαπήσασα και αυτώ άφιερωθείσα, είναι λαμπάς ζώσα εκ της φλογός της αγάπης του Κυρίου αναφθείσα και εξ αυτής κατακαιομένη ενώπιον του θείου θυσιαστηρίου, ως θυσία καθαρά και άμωμος, ως θυσία πνευματική και ιερά. Η θυσία αυτής είναι λατρεία τω Θεώ διηνεκής, θυσία άπαυστος, ωδή αγγελική, ύμνος ατελεύτητος.
Η αγνεία της ψυχής της παρθένου εστίν ομοία προς το άνθος της αυχής, το διανοίξαν και αναπετάσαν τα λάμποντα εκ καθαρότητος και ευωδιάζοντα αυτού πέταλα προς τας πρώτας του ηλίου θαλπεράς ακτίνας, η δε του σώματος αυτής αγνότης ως η λευκότης της χιόνος της επί κορυφής των ορέων πεσούσης. Η σωφροσύνη αυτής περικοσμεί αυτήν ως αλουργίς βασιλίδος και καλλωπίζει αυτήν ως νύμφην Χριστού, η οσία παρθένος την των αγγέλων πολιτεύεται πολιτείαν, και τοις αγγέλοις συνάπτεται, και τω Θεώ διαλέγεται και αυτώ μόνω δουλεύει και το θέλημα αυτού ποιεί.
Ως οι άγγελοι εν ουρανώ άπαυστον την δοξολογίαν προσάγουσιν ούτω και η παρθένος επί γης άπαυστον την υμνωδίαν αναπέμπει. Το ήθος έχει κεχαριτωμένον, εκφράζον αγιωσύνην, τους τρόπους απλούς, την περιβολήν σεμνήν, το σχήμα ανυπόκριτον, το βλέμμα ήρεμον, αγνόν και ταπεινόν, την δε ακοήν τηρεί αδιάφθορον τα χείλη έχει αγνά, την δε γλώσσαν τω έρκει των οδόντων περιφρουρημένην τας χείρας έχει αμώμους και απαστραπτούσης καθαρότητος, κινεί δε αυτάς ευτάκτως προς εργασίαν, προς δόξαν Θεού και ευχαριστίαν και προς ευεργεσίαν.
Η όσφρησις παρθενεύουσα, μη εκθηλύνουσα μηδέ ατονούσα την ψυχήν διά των ευωδιών και των μύρων οι πόδες ως πόδες αγγέλου ευαγγελιζομένου τα αγαθά σπεύδουσι προς τας αυλάς του Κυρίου. Η παρθένος ανάγκη να κοσμήται υπό της αιδημοσύνης και αιδείται πρωτίστως τον εαυτής άγγελον, τον φύλακα της εαυτής ψυχής και του σώματος, και πάντα ποιεί ως ενώπιον αυτού εργαζομένη και ως υπό του φωτός ελεγχομένη.
Η καρδία της παρθένου της αφιερωθείσης τω Θεώ φέρει την πανοπλίαν της Θείας Χάριτος. Το Πνεύμα το Άγιον περιέβαλε ταύτη αυτήν και ανέδειξεν αήττητον. Η Παρθένος η τρωθείσα εκ της αγάπης του Κυρίου καταφρονεί μεν ηδυπαθείας και πλούτου και της νομιζομένης εν τω κόσμω τρυφής, πατεί τον τύφον και την δόξαν, αποκρούει τας εμπαθείς κολακείας του φρονήματος της σαρκός και νικά την ισχύν του κάλλους.
Πάντα τα νομιζόμενα τοις περί τον βίον τούτου επτοημένοις αγαθά, αύτη καταγελώσα εν μόνον αγαθόν άξιον ηγείται αγάπης, το άκρον αγαθόν το οποίον επιποθεί και επιζητεί• ο πόθος αυτής είναι πόθος ιερός, πόθος άγιος• επιποθεί να ζη εν Κυρίω και συμβασιλεύση μετ' αυτού. Η οσία παρθένος κατεσκεύασε το εαυτής σώμα ναόν άγιον εις κατοικητήριον του Παντάνακτος Θεού, και παστόν νυμφικόν της εαυτής καρδίας, όπως υποδεχθή τον νυμφίον Χριστόν.

ΤΗΣ ΑΠΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΓΕΡΟΥΣΙΑΝ ΤΩΝ ΕΝΕΤΩΝ
«Εκλαμπρότατοι, υψηλότατοι, δικαιότατοι, φρονιμότατοι, ελεημονότατοι και υπέρτιμοι αφεντία της βενετείας, μετάνοιαν δουλικήν απωνέμω της λαμπροτάτης σας αφεντείας εγώ η ταπεινή σας δούλη Φιλοθέη μοναχή συνπαντί τω ημών ποιμνίω. Γνωστόν έστω της αφεντείας σας ότι εποίησα μοναστήριον του αγίου αποστόλου και πανευφήμου Ανδρέου του πρωτοκλήτου• συν δίω μετόχια εν ταις Αθήναις και εσύναξα παρθέναις των αριθμών εκατόν πεντήκοντα• ας τρέφω κανονικώς και πορεύονται κοινοβιακώς και περαζούμενον καιρόν μας εσυκοφάντησαν οι αγαρινοί• διά την ελευθερίαν των αιχμαλώτων χριστιανών όπου έτυχαν εις τας χείρας μας• και διά τινές αγαρηναίς, όπου ευρέθησαν εις την μονήν πιστεύοντας τω Χριστώ• και έγιναν και μοναχαί. Και έγνωσαν πάντα ταύτα οι αγαρινοί, και εβούλοντο απολέσαι το μοναστήριον, και τας παρθένας λαβείν, εις την εξουσίαν τους. Γνους δε εγώ η δούλη της αφεντείας σας, τον ανήμερον και άγριον θυμόν όπου είχαν προς ημάς, και διά να μην χαλάσουν την μονήν, και να μην αφήσω τόσαις ψυχαίς και πέσουν εις χείρας ανόμων, και απολεσθούν, έμεινα χρεώστης άσπρα χηληάδες εξήκοντα• και τον απεραζούμενον μήναν Αύγουστον ήλθαν οι Αγαρινοί, και έψαξαν ταις μοναίς, και ηύραν σκλάβον του φλαμπουριάρι (=φλαμπουριάρις ονομάζεται ο Τούρκος Διοικητής μιας περιφέρειας) οπού τον είχαμεν εις φύλαξιν διά την ελευθερίαν του• και τρεις τούρκησες όπου ήταν καλογρήες• και κατά της ώρας με έλαβαν εις τας χείρας τους, και με έβαλαν εις τον γουλάν (=πύργος) εις εμεγάλην φύλαξιν και ταις μοναίς εδιαγουμίσανε (=ελεηλάτησαν) και η παρθέναις εσκόρπισαν μέρος δε εγλύτωσαν κρυφίως• και οι επίλοιπες ευρίσκονται μετά της συνοδίας ημών και καθεκάστην ώραν με έδιδαν μαρτύριον να γένο τούρκησα εγώ τε και οι αδελφαίς, ή να με καύσουν, εγώ δε η ευτελής δούλη της αφεντείασας, ενθυμώντας πού να αφήσω τόσαις ψυχαίς ορφαναίς να πέσουν εις χείρας απίστων, όπου δεν έχουν καμίαν ελπίδαν, μόνον εις τον Θεόν και εις την αφεντείασας, και παραμικρόν εις ημάς, εβάλαμεν τα σκεύη της εκκλησίας και πάντα τα υπάρχοντα του μοναστηρίου, αμανατέ (=ενέχυρον) και εσυνάξαμεν άσπρα χηλιάδες οκδοήκοντα• και εδώσαμεν του καιτή και του φλαμπουριάρι και των επιλήπτων τούρκων για να μην γενώ συνκελέτη (=ενοχλήσεις) και έτζη με του Θεού την δύναμιν εβοηθηθήκαμεν και εγλυτώσαμεν από τας χείρας τους• μόνον πως στεκόμαστε εις εφύλαξιν με έγγησιν (=εγγύηση) ώστε να δοθούν τα άσπρα του πρώτου χρέους, και τούτες η ογδοήκοντα χιλιάδες, εγρικόντας δε ταις πολαίς αριθμητές μεγάλαις ελεημοσύναις α ποιή η αφεντεία σας καθεκάστην ώραν, και μη δυνάμεναι αι ανίμποραι μοναχαί εκβαλείν το μεγάλο και πολλή χρέος, το πρώτον και ετούτο της μεγάλης ανάγκης όπου μας επλάκωσεν, εκλέξαμεν τον οσιώτατον Σεραφίμ επίτροπον εδικόν μας και στέλομεν αυτόν συν τη συνοδία αυτού προς υμάς τους ελεήμονας αφέντες, και ευσεβείς χριστιανούς.
Όπως να μας ελεημονήσετε να ευγούμε από του μεγάλου και ανέλπιδου χρέους, όπου δεν έχομεν οι πτωχοί αλού ελπίδα, μόνον εις τον Θεόν και εις την αφεντείαν σας• να μας ελυτριόσεται από τους εσθητούς διαβόλους• και δεν πέσουν τόσαις ψυχαίς εις τας χείρας τους και κολασθούν. Υμείς δε τον άξιον μισθόν λάβοιτε παρά Θεού και την των πραέων γην κληρονομήσεται• καθώς και ο Δαβίδ λέγει• δίκαιοι δε κληρονομήσουσι γην και κατασκηνώσουσιν εις τον αιώνα αιώνος επ' αυτοίς, και πάλιν όλην την ημέραν ελεεί και δανίζει ο δίκαιος και το σπέρμα αυτού εις ευλογίαν έσται. Και ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός εν τοις μακαρισμοίς• μακάριοι οι ελεήμονες ότι αυτοί ελεηθήσονται, τον δε προτόκλητον και μέγαν απόστολον Ανδρέαν διά παντός βοηθόν έχητε, και παρ' ημών των ευτελών, μνημόσυνον διηνεκές έως ου η μονή ίσταται και γένηται νέοι κτήτορες.

Οι κατά πάντα δούλη της λαμπροτάτησας• αφεντείας Φιλοθέη μοναχή και οι λοιποί αδελφότης.

Απόσπασμα από την έκδοση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών
«Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ»